Πράξεις σχετιζόμενες με βιβλία

Η πρώτη και βασικότερη πράξη σχετιζόμενη με βιβλία, είναι αυτή της καταλογογράφησης. Πρόκειται για δημιουργία μετα-περιεχομένου δηλαδή περιεχομένου που αφορά άλλο περιεχόμενο και για το λόγο αυτό:
- όταν δημιουργείται από την ίδια τη βιβλιοθήκη τότε η πνευματική ιδιοκτησία ανήκει σε αυτήν και άρα δε χρειάζεται πράξη εκκαθάρισης. Ακόμη κι αν δεν περιγράφεται ρητώς στη σχετική σύμβαση μεταξύ εργαζομένων στη βιβλιοθήκη και του ακαδημαϊκού ιδρύματος, σύμφωνα με τις οικείες διατάξεις του νόμου για την πνευματική ιδιοκτησία, επέρχεται μεταβίβαση των σχετικών δικαιωμάτων αυτοδικαίως στο ακαδημαϊκό ίδρυμα
- όταν πρόκειται για εγγραφές που έρχονται από τρίτη πηγή και ενσωματώνονται στο βιβλιογραφικό σύστημα της ίδιας της βιβλιοθήκης, τότε θα πρέπει να διασφαλισθεί ότι υπάρχει η σχετική άδεια από τον παροχέα της σχετική βάσης δεδομένων και δικαιούχο αυτής.

Η δεύτερη κατηγορία πράξεων σε σχέση με βιβλία αφορά στο ίδιο το περιεχόμενο των βιβλίων.

Θα πρέπει να τονισθεί ότι σε σχέση με τα βιβλία θα πρέπει πάντοτε να έχουμε υπόψη μας τα εξής:
- περιλαμβάνουν τουλάχιστον τρεις κατηγορίες δικαιωμάτων:
(α) το δικαίωμα του δημιουργού του έργου λόγου, που συνήθως έχει μεταβιβασθεί στον εκδότη ή μέρος του (π.χ. δικαίωμα αναπαραγωγής) ασκείται από έναν ΟΣΔ (π.χ. ΟΣΔΕΛ)
(β) το δικαίωμα του δημιουργού του εικαστικού έργου του εξωφύλλου καθώς και οποιωνδήποτε άλλων εικαστικών έργων τρίτων (π.χ. φωτογραφίες κλπ) για τα οποία, συνήθως (αλλά όχι πάντοτε), ο εκδότης έχει μόνο δικαίωμα δημοσίευσης στο συγκεκριμένο βιβλίο και όχι πλήρες δικαίωμα επί αυτών.
(γ) το συγγενικό δικαίωμα του εκδότη να επιτρέπει ή να απαγορεύει την αναπαραγωγή, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή όποιες άλλες μεθόδους, για σκοπούς εκμετάλλευσης, της στοιχειοθεσίας και της σελιδοποίησης των έργων που έχει εκδώσει.
- τα σημειώματα που υπάρχουν επί των βιβλίων δεν έχουν συστατικό χαρακτήρα, αλλά χαρακτήρα τεκμηρίου. Αποτελούν ενδείξεις για το ποιος είναι ο δικαιούχος, αλλά δε συνδέονται άλλως με την κτήση του σχετικού δικαιώματος.
- Τα βιβλία μπορεί να υπάρχουν είτε ως υλικά αντικείμενα, είτε σε ψηφιακή μορφή (υλικοί φορείς του έργου). Ανάλογα με τον τύπο του υλικού φορέα του έργου ενεργοποιούνται και εξαντλούνται διαφορετικού τύπου δικαιώματα.

Μία βιβλιοθήκη συνήθως διενεργεί τις ακόλουθες πράξεις σε σχέση με τα βιβλία:
(α) πράξεις δανεισμού
Πρόκειται για την πλέον συνήθη δραστηριότητα που πραγματοποιείται από μια βιβλιοθήκη κι έχει δύο μορφές αποδεκτών:
(α1) Δανεισμός σε τελικό χρήστη των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης
- στην περίπτωση αυτή η βιβλιοθήκη ασκεί το δικαίωμα δημοσίου δανεισμού του δικαιούχου και κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να έχει λάβει άδεια ως προς αυτό. Στην Ελλάδα ακόμη δεν έχει βρεθεί κοινά αποδεκτός τρόπος για την αποζημίωση των δημιουργών μέσω των ΟΣΔ σε σχέση με την άσκηση του δικαιώματος αυτού. Με δεδομένη τη δεινή οικονομική κατάσταση των πανεπιστημίων και ακαδημαϊκών ιδρυμάτων εν γένει προτείνεται η δημιουργία ειδικής εξαίρεσης σε σχέση με το δικαίωμα δημοσίου δανεισμού για τις ακαδημαϊκές και ερευνητικές βιβλιοθήκες.
(α2) Δανεισμός μεταξύ βιβλιοθηκών
- και πάλι πρόκειται για άσκηση του δικαιώματος του δημοσίου δανεισμού και απαιτείται άδεια σε σχέση με αυτό. Ωστόσο, και προκειμένου να διασφαλισθεί ότι πρόκειται για δανεισμό και όχι για εκμίσθωση θα πρέπει να τονισθεί ότι δεν υπάρχει καταβολή ποσού για την ίδια την πράξη του δανεισμού του βιβλίου, αν και μπορεί να υπάρξει καταβολή τελών σε σχέση με τις παρεχόμενες υπηρεσίες ή για πρόστιμα σε σχέση με τη μη έγκυρη επιστροφή του βιβλίου.
- Στις περιπτώσεις που πραγματοποιείται αναπαραγωγή άρθρου ή τμήματος βιβλίου, προκειμένου να δοθεί σε άλλες βιβλιοθήκες και όχι ο δανεισμός του υλικού φορέα, υποστηρίζεται η άποψη ότι η σχετική αναπαραγωγή και διάθεση του υλικού μπορεί να ενταχθεί στην εξαίρεση της αναπαραγωγής από βιβλιοθήκες και αρχεία.
(β) πράξεις αναπαραγωγής
Οι πράξεις αναπαραγωγής θα πρέπει να εξετασθούν σε σχέση με αυτόν που τις επιτελεί, καθώς και σε σχέση με τους στόχους της αναπαραγωγής. Ειδικότερα, στα πλαίσια μιας βιβλιοθήκης είναι δυνατόν να έχουμε τα εξής ήδη αναπαραγωγής:
(β1) Αναπαραγωγή από μέλη του κοινού της βιβλιοθήκης. Η ορθότερη άποψη θα ήταν ότι οι σχετικές πράξεις εντάσσονται στο πλαίσιο της εξαίρεσης του αρ. 18 καθώς πραγματοποιούνται από ιδιώτες χωρίς την επίβλεψη ή εμπλοκή προσωπικού της βιβλιοθήκης. Όπως γίνεται δεκτό, η χρήση μέσων που δεν ανήκουν στο πρόσωπο που διενεργεί την αναπαραγωγή δεν την καθιστούν μη ιδιωτική. Η βιβλιοθήκη οφείλει να έχει αναρτήσει τα σχετικά σημειώματα που αναφέρονται στους όρους υπό τους οποίους πραγματοποιείται η αναπαραγωγή. Η καταβολή τιμήματος στη βιβλιοθήκη σε σχέση με την φωτοτύπηση πραγματοποιείται προκειμένου να καλυφθεί το κόστος λειτουργίας και συντήρησης των φωτοτυπικών μηχανημάτων και όχι ως αντίτιμο για τη χρήση της υπηρεσίας φωτοτύπησης και δεν αποτελούν τεκμήριο οργάνωσης ή επίβλεψης της διαδικασίας φωτοτύπισης.
(β2) Αναπαραγωγή από το προσωπικό της βιβλιοθήκης για λόγους συντήρησης/ διατήρησης του υλικού. Πρόκειται για την εξαίρεση του αρ.22 που επιτρέπει την αναπαραγωγή αποκλειστικά και μόνο για να γίνει διατήρησή του ή μεταβίβαση σε άλλη μη κερδοσκοπική βιβλιοθήκη ή αρχείο. Θα πρέπει να τονισθεί ότι δεν έχει σημασία ο τρόπος αναπαραγωγής και άρα αυτή μπορεί να είναι και ψηφιακή αλλά πρέπει να έχει ως σκοπό τη διατήρηση και όχι τη διάθεση στο κοινό. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να διατεθεί στο κοινό μόνο εφόσον εκλείψει το αρχικό αντίτυπο του έργου.
(β3) Πράξεις αναπαραγωγής από το διδάσκοντα για λόγους διδασκαλίας ή εξετάσεων. Είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν πράξεις αναπαραγωγής του έργου από το διδάσκοντα για λόγους διδασκαλίας ή εξετάσεων, αλλά δεν μπορεί αυτό να γίνει από το προσωπικό της βιβλιοθήκης για λογαριασμό του. Επίσης, θα πρέπει να τηρηθούν και το σύνολο των προϋποθέσεων του νόμου σχετικά με την αναπαραγωγή για διδακτικού σκοπούς. Η εξαίρεση αφορά μόνο σε έντυπα έργα ή άρθρα νομίμως δημοσιευμένα σε εφημερίδες ή περιοδικά.
(γ) πράξεις παρουσίασης στο κοινό
Οι πράξεις παρουσίασης στο κοινό είναι οι πλέον δύσκολες σε σχέση με τα δικαιώματα που πρέπει να ληφθούν. Στην περίπτωση των έργων λόγου που βρίσκονται σε έντυπη μορφή δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί καμία από τις εξαιρέσεις στο δικαίωμα της αναπαραγωγής που αναφέρθηκαν ανωτέρω και άρα πρέπει να ληφθεί ειδική άδεια από το δικαιούχο. Στην περίπτωση των έργων λόγου που βρίσκονται σε ψηφιακή μορφή, συνήθως αυτά έρχονται με τη μορφή βάσεων δεδομένων που διατίθενται στον τελικό χρήστη με συγκεκριμένη άδεια και άρα μπορεί να διατεθούν περαιτέρω μόνο εντός του πλαισίου της συγκεκριμένης άδειας. Κατά συνέπεια προκειμένου να αποφασισθεί εάν μπορεί να διατεθούν περαιτέρω θα πρέπει να εξετασθεί εάν κάτι τέτοιο επιτρέπεται από την άδεια και σε ποιες κατηγορίες χρηστών προσδιορίζει η άδεια ότι μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο.

Διαβάστηκε 4177 φορές